|
Patron szkoły
Henryk Sienkiewicz polski powieściopisarz i publicysta. Jeden z
najpopularniejszych pisarzy XX wieku oraz autor polski o
największej popularności w świecie. Quo vadis? powieść z czasów
Nerona przetłumaczono na ponad 40 języków. Większość jego
powieści "przełożono" też na scenariusze filmowe i
zekranizowano.
Urodził
się we wsi Wola Okrzejska na Podlasiu w zubożałej rodzinie
szlacheckiej, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na
Litwie w XV i XVI w. Po ukończeniu gimnazjum w Warszawie
studiował na Wydziale Filologicznym w Szkole Głównej
Warszawskiej. Marzył o karierze literackiej. Debiutował jako
student w 1869 r. w "Przeglądzie Tygodniowym". Po studiach,
objął w "Gazecie Polskiej" w 1873 r. stały felieton Bez tytułu,
a w roku 1875 cykl Chwila obecna. Od 1874 r. prowadził dział
literacki w "Niwie" i pracował nad trylogią nowelistyczną Stary
sługa, Hania i Selim Mirza, ukończoną w r. 1876. W r. 1881
ożenił się z Marią z Szetkiewiczów rodem z Litwy. Przeżył wraz
z nią kilka szczęśliwych lat. W 1885 r. zmarła na gruźlicę. Z
tego małżeństwa miał dwoje dzieci. W 1893 r. powtórnie ożenił
się. Jego żoną została Maria Wołodkowiczówna z Odessy. Związek
ten zakończył się rozwodem w roku 1895 na wniosek żony. W 1904
r. ożenił się ze znaną mu od 1888 r. Marią Babską.
Od 1875 r. wiele podróżował. Wędrowanie na wielką skalę zaczął
w latach 1876-8, gdy na koszt "Gazety Polskiej" odbył podróż do
Stanów Zjednoczonych. Przez niemal 3 lata jeździł po Kalifornii
(San Francisco, Anheim, Los Angeles), skąd do "Gazety"
przesyłał Listy z podróży i nowele. Po powrocie do Europy
zatrzymał się w Paryżu, w styczniu 1879 r. pojechał do Lwowa,
stąd na Huculszczyznę i do Tarnopola, następnie do Szczawnicy i
Krynicy, potem do Wenecji i Rzymu a jesienią stanął w
Warszawie. Każdego roku wielokrotnie zmieniał miejsca pobytu.
Np. po ukończeniu Potopu w 1887 r. w styczniu pojechał z
Krakowa do Warszawy, w lutym na Litwę na polowanie, w marcu
znów do Krakowa, stąd do Wiednia i Abbacji nad Adriatyk, gdzie
zaczął Pana Wołodyjowskiego. W maju przebywał na kuracji i
kontynuował pisanie w uzdrowisku Kaltenleutgeben k. Wiednia,
potem w Brukseli i Ostendzie, skąd wyjeżdżał do Anglii i
Francji, we wrześniu do Gastein i znów do Kaltenleutgeben i
Wiednia; w listopadzie wrócił do Warszawy, by po paru
tygodniach ruszyć do Krakowa, Tarnowa i Zakopanego. We
Włoszech, Szwajcarii i Francji przebywał wiele razy, chętnie
też wojażował do dworów w różnych stronach Polski, do Nałęczowa
i uzdrowisk galicyjskich, ale wyprawiał się i na szlaki
rzadziej uczęszczane (w r. 1886 do Rumunii, Bułgarii, Turcji i
Grecji, w 1891 do Egiptu i Zanzibaru). Tego stylu życia nie
zmienił po otrzymaniu pałacyku i majątku ziemskiego w Oblęgorku
k. Kielc w 1900 r., który był darem ze składek publiczności.
Sienkiewicz był zapraszany na liczne imprezy narodowe, kongresy
i bankiety, zwłaszcza firmowane przez środowiska konserwatywne
i proszono go o udział w komitetach w różnych częściach kraju i
za granicą. Wzmogło się to po przyznaniu mu w 1905 r. nagrody
Nobla.
Po wybuchu I wojny
światowej wyjechał z Oblęgorka poza teren działań wojennych.
Zamieszkał w Szwajcarii. organizując w Vevey - przy
współudziale A. Osuchowskiego oraz I.J. Paderewskiego -
Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce.
Inicjator ufundowania pomnika A. Mickiewicza w Warszawie,
współorganizator Kasy im. Mianowskiego, prezes Warszawskiej
Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy (1899-1900).
Wielokrotnie wspierał swoim autorytetem akcje patriotyczne, np.
protestował przeciwko prześladowaniom dzieci polskich we
Wrześni (zabór pruski), w okresie rewolucji 1905 w odezwach i
artykułach domagał się autonomii dla Królestwa Polskiego.
Zwolennik Narodowej Demokracji. 1889 ufundował stypendium im.
M. Sienkiewiczowej, z którego korzystali m.in. M. Konopnicka i
S. Wyspiański.
Sienkiewicz zmarł 15
XI 1916 w Vevey. W 1924 miało miejsce uroczyste sprowadzenie
prochów pisarza do Polski, a 27 X 1924 nastąpił ponowny pogrzeb
Sienkiewicza w katedrze św. Jana w Warszawie.
W swojej twórczości
nowelistycznej (nowela) poruszał problemy społeczno-obyczajowe
w duchu ideologii pozytywistycznej, np. Humoreski z teki
Worszyły (1872), Hania (1880), Szkice węglem (1880), Za chlebem
(1880), Janko muzykant (1880), Z pamiętnika poznańskiego
nauczyciela (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Jamioł (1882).
Także nowele amerykańskie, m.in.: Orso (1880), Latarnik (1882),
Sachem (1889), Wspomnienie z Maripozy (1889).
Sławę przyniosły Sienkiewiczowi wielkie powieści historyczne,
poprzedzone nowelą Niewola tatarska (1880). Cykl nazwany
Trylogią składa się z utworów: Ogniem i mieczem (1884), Potop
(1886) i Pan Wołodyjowski (1888), obejmujących burzliwe dzieje
Polski w XVII w., wojny z Tatarami, Szwedami i Turkami.
Nawiązując do romantycznej powieści historycznej W. Scotta,
twórczości A. Dumasa oraz literatury staropolskiej, Sienkiewicz
stworzył model łączący pełną przygód fabułę z szerokim obrazem
wydarzeń dziejowych i obyczajowości - "dla pokrzepienia serc"
rodaków. Podobny charakter miał fresk historyczny z czasów
Władysława II Jagiełły i Jadwigi - Krzyżacy (1900).
Międzynarodowym sukcesem oraz głównym argumentem dla przyznania
Nagrody Nobla stała się powieść Quo vadis? (1896) z czasów
Nerona, ukazująca męczeństwo chrześcijan. Kolejne próby
podejmowania tematyki historycznej: powieść z czasów Jana III
Sobieskiego Na polu chwały (1906) i nie dokończone Legiony
(1913, wydanie osobne 1918) - z epoki napoleońskiej, nie
powtórzyły poprzednich sukcesów.
Za życia osiągnął
nie tylko prestiż i sławę, ale również sukces finansowy. Po
napisaniu Trylogii stał się najlepiej zarabiającym pisarzem
polskim (za prawo jej wznawiania przez 20 lat otrzymał od
wydawcy 70 000 rb.). Kiedy w 1888 r. tajemniczy wielbiciel
przekazał mu sumę 15 000 rb., utworzył z niej fundusz
stypendiów imienia swej zmarłej żony, przeznaczony dla artystów
zagrożonych gruźlicą. Korzystali z niego m. in. Konopnicka,
Wyspiański i Tetmajer. Wielokrotnie wspierał swoim autorytetem
akcje patriotyczne, np. protestował przeciwko prześladowaniom
dzieci polskich we Wrześni (zabór pruski), w okresie rewolucji
1905 w odezwach i artykułach domagał się autonomii dla
Królestwa Polskiego. Zwolennik Narodowej Demokracji.
Niezwykłej
popularności twórcy Trylogii i Quo vadis? od początku
towarzyszy dwugłos w środowisku krytyków, pisarzy i badaczy
literatury. Zwolennicy jego pisarstwa - od Stanisława
Tarnowskiego w XIX w. po Juliana Krzyżanowskiego w II połowie
XX w. - powołują się na plebiscyt publiczności, argumenty
patriotyczne i mistrzostwo artystyczne. Przeciwnicy kwestionują
ideowe i intelektualne wartości jego utworów, mówią o
wybielaniu szlachetczyzny i innych zafałszowaniach obrazu
społeczeństwa, o jednostronności przesłań wychowawczych,
niedostatku głębi psychologicznej i bezradności wobec
problematyki filozoficznej, obchodzącej człowieka nowożytnego.
Podnoszą też wykorzystywane stereotypów literackich. Skłonni są
przyznać Sienkiewiczowi rangę "pierwszorzędnego pisarza
drugorzędnego". W tym nurcie krytyki znajdują się m. in.
Bolesław Prus, Aleksander Świętochowski, Stanisław Brzozowski,
Witold Gombrowicz i Czesław Miłosz.
Zaczynał pod
sztandarami pozytywizmu. Jego felietonistyka, listy z Ameryki,
Humoreski z teki Worszyłły (1872), a potem Szkice węglem
(1877), Janko Muzykant i Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
(1879), Za chlebem (1880) i Bartek Zwycięzca (1882) świadczą o
ideowej przynależności do zwolenników pracy organicznej, o
krytycyzmie w stosunku do konserwatyzmu szlacheckiego i o
ostrym potępianiu ziemiaństwa za odwracanie się od chłopstwa.
Od pozytywistycznych postępowców różnił się brakiem skłonności
do idealizowania ludu. Ale już w fazie twórczości programowej
swoiście odstawał od pozytywistycznych standardów
tendencyjności. W jego trylogii nowelistycznej dominuje
tematyka rodzajowa, a w takich nowelach amerykańskich, jak np.
Latarnik (1881), Wspomnienie z Maripozy (1882) czy Sachem
(1883), pobrzmiewa nuta patriotyzmu, wyciszana przez
pozytywistów po klęsce powstania styczniowego.
Drukowane w
odcinkach od 2 V 1883 do 1 II 1884 i przyjmowane z rosnącym
entuzjazmem przez czytelników Ogniem i mieczem świadczyło o
tym, że Sienkiewicz zmienił barwy. Oto od tematyki współczesnej
odwraca się ku historii - w tej powieści są to dzieje konfliktu
polsko-ukraińskiego w połowie XVII w. - wznawia krytykowaną
przez pozytywistów lekcję patriotyzmu batalistycznego i
nawiązuje do tych tradycji staropolskich, wedle których główną
siłą narodu była szlachta. Następne części wielotomowego cyklu
o XVII w.(o wojnie ze Szwedami i o walkach na pograniczu
polsko-tureckim), drukowanego w trzech zaborach jednocześnie -
Potop i Pan Wołodyjowski (1884-8) -przypieczętowały sławę
Sienkiewicza jako ulubieńca publiczności, a kolejne powieści
historyczne, tj. Quo vadis (1895-6) o początkach
chrześcijaństwa w starożytnym Rzymie i Krzyżacy (1897-1900) o
czasach Królowej Jadwigi i Jagiełły oraz o genezie zwycięstwa
polsko-litewskiego pod Grunwaldem nad Zakonem Krzyżackim, tę
sławę utrwalały. Nie były jej w stanie zaćmić mniej udane
powieści współczesne (Bez dogmatu 1889-90 i Rodzina
Połanieckich, 1893-4) ani takie chybione powieści historyczne,
jak Na polu chwały (1903-5) o wyprawie wiedeńskiej Jana III czy
Legiony (1914) o pierwszych porozbiorowych próbach
organizowania walki o odzyskanie niepodległości .
W powieściach
historycznych szedł Sienkiewicz tropem różnych tradycji, a
korzystał z nich pomysłowo i efektownie. Od Waltera Scotta
przejął zwyczaj sytuowania postaci i fabuł fikcyjnych
(romansowych, przygodowych) na pierwszym planie powieściowym, a
w tle - faktycznych wydarzeń historycznych, tj. rzeczywistych
wojen i postaci dziejowych (władców, wodzów, dostojników).
Barwne postacie, patos i optymistyczną wymowę zdarzeń
zawdzięczał tradycji eposu, od Homera poczynając, na Panu
Tadeuszu kończąc. Z mesjanizmu staropolskiego i romantycznego
czerpał ideę czuwania Opatrzności nad przebiegiem dziejów.
Sporo też brał z gawęd romantycznych, zwłaszcza w sferze stylu
- o urodzie tego stylu od początku do dziś badacze mówią jako o
atucie kunsztu Sienkiewiczowskiego. Dumas-ojciec nauczył go
tempa akcji i budowania jej napięć przygodowych. Pod tym
względem pisarstwo historyczne Sienkiewicza znakomicie
odświeżało repertuar takich motywów, jak rywalizacje,
pojedynki, zasadzki, porwania, rozstania, fortele, niespodziane
ocalenia, ucieczki, pościgi, przebieranki, mistyfikacje, znaki
wróżebne itp. W zakończeniu Trylogii Sienkiewicz zaakcentował,
że pisał ją dla pokrzepienia serc. Krzepienie to wyrażało się
jednak faworyzowaniem czynów rycerskich kosztem pracy i nauki
oraz stronniczością ujmowania swoich i obcych. Swoi, tzn.
rycerze polscy i katolicy - acz nie są bezgrzeszni i nie brak
wśród nich ludzi słabych - zdecydowanie przewyższają
innowierców i inne nacje. W starciu z muzułmańskim (tureckim,
tatarskim) Wschodem pełnią misję przedmurza chrześcijaństwa.
Sienkiewicz wysuwał więc katolicką religijność polską i
tradycję wojskową na główny plan pokrzepień i nadziei na
przyszłość.
1872 - Humoreski z
teki Worszyłly, Na marne (pierwsza powieść)
1876 - 78 - Listy z
podróży do Ameryki
1880 - Nowele:
Niewola tatarska, Hania, Szkice węglem, Za chlebem, Janko
Muzykant, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Orso, Przez
stepy
1882 - Bartek
Zwycięzca, Jamioł, Latarnik
1883 - 84 - Ogniem i
mieczem (powieść drukowana w odcinkach w "Słowie")
1886 - Potop
1888 - Pan
Wołodyjowski
1889 - Sachem
(nowela), Wspomnienie z Maripozy (nowela), Ta trzecia (nowela),
Sabałowa bajka
1891 - 92 - Listy z
Afryki, Bez dogmatu
1893 - Pójdźmy za
Nim (nowela)
1895 - Rodzina
Połanieckich
1896 - Quo vadis?
1900 - Krzyżacy
1901 - List otwarty
do J.C.M. Wilhelma II, króla pruskiego odezwa w związku z
prześladowaniem dzieci polskich we Wrześni, drukowana w
"Czasie"
1903 - 04 - Na polu
chwały
1910 - Wiry
1911 - W pustyni i w
puszczy
1913 - Legiony
(niedokończona powieść)
Źródło:
dziecionline.pl
|
